Wczoraj dotarła do nas pełna treść decyzji Ministra Marcina Kulaska o odwołaniu prof. dr. hab. Piotra Borka z funkcji rektora Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Zachęcamy do uważnego zapoznania się z całym dokumentem, mimo iż liczy on sobie aż 22 strony. Tutaj pozwolimy sobie przedstawić nasze wybrane komentarze do treści decyzji i zacytować jej kluczowe fragmenty.
Tym, co zwraca uwagę, jest na pewno obszerność uzasadnienia decyzji Ministra. Szczegółowy opis kolejnych etapów postępowania wskazuje na dwie rzeczy: z jednej strony na skrupulatność, z jaką prowadzone były wszelkie czynności ze strony Ministra, a z drugiej – na usilne próby przewlekania postępowania ze strony prof. Borka i jego pełnomocnika, którzy skarżyli nawet czynności niepodlegające zaskarżeniu (!). Trudno nie dostrzec w tej strategii podobieństwa do prób przewlekania postępowania w sprawie wykroczeniowej, która toczyła się z powództwa Państwowej Inspekcji Pracy przed Sądem Apelacyjnym w Krakowie w II Wydziale Karnym. Opisaliśmy to w poprzednim wpisie, cytując orzeczenie sądu krytykujące instrumentalne traktowanie przepisów w celu przedłużania postępowania. Nie dziwi też fakt, że w obydwu postępowaniach prof. Borka reprezentowała ta sama kancelaria prawna.
Uzasadnienie decyzji Ministra zawiera bardziej szczegółowy wykaz spraw sądowych przegranych przez prof. Borka niż lista, którą zamieściliśmy w poprzednim wpisie. Zainteresowani znajdą tu zwłaszcza sygnatury wszystkich 12 prawomocnych wyroków stwierdzających naruszenie przez rektora UKEN przepisów Kodeksu pracy w związku ze zwolnieniami pracowników.
Przydatne jest zestawienie przepisów, które – wedle ustaleń Ministra– naruszył prof. Piotr Borek, pełniąc funkcję rektora UKEN, a mianowicie:
1) art. 30 § 4 Kp, który stanowi, iż w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy;
2) art. 38 § 1 Kp, który stanowi, iż o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy;
3) art. 41 Kp, który stanowi, iż pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia;
4) art.52 § 1 pkt 1i § 2 Kp, który stanowi, iż pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych ($ 1), zaś rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy ($ 2);
5) art. 772 § 4 Kp, który stanowi, iż regulamin wynagradzania ustala pracodawca. Jeżeli u danego pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania;
6) art. 12 § ust. 3 zdanie piąte ustawy PSWN, który stanowi, iż kryteria oceny okresowej przedstawia się nauczycielowi akademickiemu przed rozpoczęciem okresu podlegającego ocenie.
Pięć z powyższych punktów przywołuje przepisy Kodeksu pracy (w tym dotyczące uprawnień związków zawodowych), natomiast szósty punkt nawiązuje do sprawy, którą „Inicjatywa Pracownicza” podnosi od ponad dwóch lat: niezgodnych z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce ocen okresowych nauczycieli akademickich.
Z uzasadnienia decyzji Ministra dowiadujemy się ponadto, że suma wypłaconych przez Uczelnię w okresie od 1 września 2020 r. do 31 sierpnia 2024 r. kwot z tytułu odszkodowań, ugód sądowych oraz ugód pozasądowych wyniosła w sumie ok. 430 tys. zł (patrz poniżej). Nas ciekawi również kwota wydana z uczelnianej kasy na obsługę prawną spraw sądowych, w tym również w zakresie zastępstwa procesowego prof. Borka w postępowaniu administracyjnym rektora. Władze Uczelni odmówiły udzielenia tej informacji, jednak – jak informowaliśmy już w poprzednim wpisie – sąd administracyjny cofnął tę decyzję. Ciekawe kiedy rektor Borek wykona ten wyrok?
Na koniec chcielibyśmy przytoczyć obszerniejszy fragment uzasadnienia decyzji o odwołaniu prof. Piotra Borka z funkcji rektora UKEN. Minister stwierdza tutaj, że w jego ocenie łamanie przepisów prawa przez prof. Borka miało charakter uporczywy i rażący. Ponadto Minister bardzo jasno tłumaczy obowiązki rektora wobec pracowników oraz związków zawodowych. Podkreślenia pochodzą od nas:
Minister, po zapoznaniu się z całokształtem materiału dowodowego, w tym także opiniami RGNISW i KRASP stwierdził, że rektor UKEN w Krakowie w sposób uporczywy naruszał prawa pracowników wynikające z Kp przez niezgodne z przepisami rozwiązywanie stosunków pracy, w szczególności naruszające art. 30 § 4 Kp, art. 38 § 1 Kp, art. 41 Kp oraz art.52 § 1 pkt 1 i § 2 Kp.
W ocenie Ministra, liczba dotychczas rozstrzygniętych na korzyść pracowników UKEN w Krakowie spraw sądowych rozpatrujących roszczenia pracowników UKEN w Krakowie, wynikających z działań pana prof. dr. hab. Piotra Borka. w których stwierdzano naruszenie przez pracodawcę przepisów prawa pracy jest wystarczająca do zakwalifikowania naruszania przez rektora UKEN w Krakowie powyższych przepisów prawa w sposób uporczywy. W aktach postępowania udokumentowano 12 spraw prawomocnie zakończonych wyrokami sądów pracy wydanymi na przestrzeni ok. 2,5 roku (od grudnia 2022 r. do lutego 2025 r.).
Zdaniem Ministra, naruszenie przez rektora przepisów art. 30 § 4, art. 388 1, art. 41, art. 52 § 1 pkt 1 i § 2 oraz art. 772 § 4 Kp ma także charakter rażący. Należy wskazać, że rektor uczelni publicznej, realizując zadania wynikające z ustawy PSWN pełni także funkcję organu administracji publicznej w rozumieniu art. 5 § 2 pkt 3 kpa. Powyższe oznacza, że w ujęciu funkcjonalnym jest organem władzy publicznej w rozumieniu art. 7 Konstytucji RP, a zatem ciąży na nim konstytucyjny obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa.
Rektor jest pracodawcą pracowników zatrudnionych w uczelni, wykonuje czynności z zakresu prawa pracy oraz prowadzi politykę kadrową. Pracownicy uczelni, obok studentów i doktorantów, są najważniejszymi uczestnikami społeczności akademickiej, mającymi swą reprezentację w organach uczelni. Przepisy prawa pracy mają szczególny charakter, odróżniający je od innych dziedzin prawa, takich jak prawo administracyjne czy cywilne. W stosunkach pracy obowiązują reguły mające na celu ochronę pracownika, który co do zasady pozostaje w słabszej pozycji względem pracodawcy. Dlatego przepisy prawa pracy gwarantują pracownikom określone uprawnienia, zaś na pracodawcy ciąży szereg obowiązków, w szczególności zapewnienie odpowiednich warunków pracy oraz godziwego i wypłacanego w terminie wynagrodzenia, przeciwdziałanie mobbingowi i dyskryminacji w miejscu pracy, równe traktowanie pracowników, ułatwianie rozwoju zawodowego pracowników i w miarę możliwości zaspakajanie ich potrzeb socjalnych, poszanowanie godności i dóbr osobistych pracowników, respektowanie prawa do zrzeszania się w organizacjach związkowych. Ponadto zatrudnienie pracowników pełniących funkcje w związkach zawodowych podlega szczególnej ochronie, w tym przed nieuzasadnionym wypowiedzeniem stosunku pracy. Rektor jako pracodawca powinien być gwarantem praw pracowników zatrudnionych w uczelni.
W ocenie Ministra, ze względu na specyfikę prawa pracy, a także podmiotu naruszającego prawo (rektor uczelni publicznej), nieakceptowalne w demokratycznym państwie prawnym oraz w świetle zasady praworządności jest naruszanie ustawowych praw pracowników zatrudnionych w uczelni przez niezgodne z prawem rozwiązywanie stosunków pracy. Należy także zwrócić uwagę na skutki dokonanych naruszeń praw pracowników. W szczególności w wymiarze indywidualnym decyzja o rozwiązaniu stosunku pracy przez pracodawcę stanowi zagrożenie dla interesów ekonomicznych pracownika i ma wpływ na jego sytuację osobistą. Natomiast w szerszym kontekście sytuacji ekonomiczno-gospodarczej uczelni decyzje rektora UKEN w Krakowie, wskutek uznawania roszczeń pracowników przez sądy pracy, doprowadziły do konieczności wypłaty odszkodowań oraz ponoszenia wysokich kosztów postępowań. Z pisma rektora UKEN w Krakowie z dnia 12 listopada 2024 r. nr R.0101.10.16.2024 wynika, że suma wypłaconych przez Uczelnię w okresie od 1 września 2020 r. do 31 sierpnia 2024 r. kwot z tytułu odszkodowań, ugód sądowych oraz ugód pozasądowych wyniosła w sumie ok. 430 tys. zł.
Odnosząc się do wielokrotnie prezentowanego przez stronę stanowiska, iż zwolnienia pracowników były uzasadnione, ponieważ stanowiły redukcję zatrudnienia w ramach prowadzonej w uczelni od 2020 r. restrukturyzacji mającej na celu poprawę sytuacji finansowej uczelni, należy wskazać, że działania podejmowane przez rektora na rzecz prawidłowego funkcjonowania uczelni i dbania o jej rozwój są jego obowiązkiem wpisanym w rolę zarządczą funkcji rektora. Przy podejmowaniu tych działań rektor ma jednak obowiązek przestrzegać przepisów prawa. W ocenie Ministra wskazywane przez rektora okoliczności nie usprawiedliwiają (i nie czynią zgodnym z prawem) naruszania praw pracowników. Jak już wskazano działania rektora – nawet jeżeli podejmowane w intencji poprawy sytuacji ekonomicznej UKEN – na skutek ich niezgodności z prawem wywołały istotny uszczerbek finansowy i zaangażowanie uczelni w liczne procesy sądowe.
W ocenie Ministra brak przeprowadzenia uzgodnień w ww. zakresie stanowi niemożliwą z punktu widzenia praworządności deprecjację zakładowej organizacji związkowej, której pozycję prawną, tak jak pozycję każdej innej organizacji związkowej, określają przede wszystkim art. 59 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz przepisy uzz [ustawy o związkach zawodowych]. […] Stosownie do art. 33 ustawy PSWN rozstrzygnięcia organów uczelni nie mogą naruszać uprawnień związków zawodowych wynikających z ustaw. Podstawą współpracy pracodawcy z działającymi w zakładzie pracy organizacjami związkowymi jest określona w art. 1 ust. 3 uzz zasada równego traktowania wszystkich związków zawodowych. Działania rektora w odniesieniu do działających w uczelni związków zawodowych powinny zatem być podejmowane z bezwzględnym poszanowaniem przepisów uzz oraz Kp, natomiast naruszenie uprawnień organizacji związkowych, w tym utrudnianie wykonywania działalności związkowej prowadzonej zgodnie z prawem jest sankcjonowane na podstawie art. 35 uzz.